Ανέβα το βουνό, κατέβα το βουνό, και περπάτησε όσο αντέχεις
1η στάση: Καπετανιανά
Για να φτάσεις στα Καπετανιανά, πρέπει να διασχίσεις την πεδιάδα της Μεσαράς και να ανέβεις το γυμνό βουνό μέσα από διαδοχικές στροφές που σου αποκαλύπτουν μια απίστευτη θέα, τόσο στην καταπράσινη πεδιάδα, όσο και μέχρι τον Ψηλορείτη. Κατσίκια στην άκρη του δρόμου στριμώχνονται για την λιγοστή σκιά του προστατευτικού κιγκλιδώματος, ο αέρας βουίζει και εσύ επιτέλους αντικρύζεις την πίσω πλευρά του βουνού. Εκεί είναι χτισμένα τα Καπετανιανά, ένα προνομιακό «μπαλκόνι» των Αστερουσίων με θέα στον Κόφινα και με το Λιβυκό πέλαγος να καδράρεται πίσω από τις χαμηλότερες βουνοκορφές. Το χωριό ίδρυσαν Σφακιανοί αγωνιστές που έφτασαν ως εδώ μετά την επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Και φυσικά η προέλευση του ονόματος δεν έχει να κάνει με θαλασσινούς καπετάνιους παρά με τους «καπεταναίους» του χωριού και τη σημαντική συνεισφορά τους στους αγώνες κατά των Τούρκων.
Η πέτρα έχει την τιμητική της, τόσο στο τοπίο όσο και στην αρχιτεκτονική των παλιών σπιτιών. Στον ναό της Παναγίας που χρονολογείται το 1402 δες τις εμβληματικές τοιχογραφίες, κάνε μια βόλτα στα στενά και ετοιμάσου για την ανάβαση στον Κόφινα.
2η στάση: Κόφινας
Μπορεί το υψόμετρο του να σου φαίνεται «ταπεινό» (1.231 μ.), όμως η θέα από την επίπεδη πετρώδη κορυφή του θα δικαιώσει τον μικρό κατακτητή μέσα σου. Μην είσαι λιγόψυχος, η ανάβαση είναι σχετικά εύκολη. Παίρνεις τον χωματόδρομο από τα Καπετανιανά ως την εκκλησία της Παναγιάς Κεράς και έπειτα σου απομένουν μόλις 200μ. μονοπατιού. Η «ενέργεια» του τοπίου είναι μοναδική, και φυσικά όπως συνήθως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις δεν πήγε ανεκμετάλλευτη από τις θρησκευτικές λατρείες στο πέρασμα των αιώνων. Οι Μινωίτες είχαν ιερό κορυφής εδώ (στη θέση Μετζολάτη), και μέχρι σήμερα επιβιώνει μια υπαίθρια τελετή κάθε Σεπτέμβρη για τον Τίμιο Σταυρό όπου τα χριστιανικά τελετουργικά έχουν παντρευτεί με παγανιστικές λατρείες. Αν βρεθείς λοιπόν εδώ στις 14 Σεπτεμβρίου θα έχεις την ευκαιρία να παρακολουθήσεις μια πρωτότυπη ιεροτελεστία κατά την οποία ο παπάς ευλογεί τους καρπούς τριών δέντρων που βρίσκονται στην πλαγιά του Κόφινα (τα λένε «μηλίτσες», αλλά μόνο για μηλιές δεν πρόκειται), τους καθαγιάζει και έπειτα τους μοιράζει στους πιστούς για αντίδωρο. Δεντρολατρεία στον 21ο αιώνα, γιατί όχι!
3η στάση: Άη Γιάννης
Και τώρα ήρθε η ώρα να κατέβεις το βουνό που με τόσο κόπο ανέβηκες. Τα καλά νέα είναι ότι δεν απέχεις πολλά χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Τα κακά νέα είναι ότι ο ελικοειδής δρόμος με τις απότομες στροφές που βλέπουν σε γκρεμούς και σε ένα γυμνό, σχεδόν ερημικό τοπίο, είναι χωματόδρομος και αρκετά δύσκολος σε ορισμένα σημεία. Αντενδείκνυται σε χαμηλά αυτοκίνητα, κακές αναρτήσεις και ευαίσθητα στομάχια.
Ο παραθαλάσσιος οικισμός του Άη Γιάννη είναι μικρός, απομονωμένος, ήρεμος και φυσικά όπως όλη η περιοχή, ανεμοδαρμένος. Πριν πάρεις φόρα να πέσεις στα σμαραγδένια νερά για να ξεπλύνεις την πούδρα της σκόνης του δρόμου από πάνω σου, πέρασε μια βόλτα από το πανάρχαιο ομώνυμο μοναστήρι. Τα κελιά των μοναχών και ο ναός είναι «εντοιχισμένα» στα κοιλώματα των βράχων, κι οι τοιχογραφίες που είδαν αιώνες να περνούν από μπροστά τους κρατούν ακόμα τη ζωντάνια τους – αλλά και τη ματαιοδοξία των περαστικών να αφήσουν το προσωπικό τους μήνυμα παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Πρόσεξε λίγο καλύτερα πάνω στις αγιογραφίες τα χαραγμένα προσωπικά σημειώματα που πάνε δεκαετίες ή ακόμα και αιώνες πίσω (πάντα υπήρχαν μικροβάνδαλοι λοιπόν!).
Στη γιορτή του Τιμίου Σταυρού ο παπάς ευλογεί τους καρπούς τριών δέντρων που βρίσκονται στην πλαγιά του Κόφινα τους καθαγιάζει και έπειτα τους μοιράζει στους πιστούς για αντίδωρο. Δεντρολατρεία στον 21ο αιώνα, γιατί όχι!
4η στάση: Ελυγιά
Βρίσκεται ανατολικά του Άη-Γιάννη, στην έξοδο του φαραγγιού του Βολαχά. Απλόχωρη, σμαραγδένια, με αμείλικτους ανέμους που ευθύνονται για πολλές κατεστραμμένες σκηνές, σου επιβάλλεται με την ηρεμία και τη μοναξιά της. Για να φτάσεις μέχρι κάτω θα περπατήσεις ένα χαραγμένο μονοπάτι που σου δίνει την ευκαιρία να τη θαυμάσεις από ψηλά. Η μέρα σου τελειώνει κάπου εδώ, ειδυλλιακά, στην πολυπόθητη σκιά των βράχων και με τα κουδούνια των κατσικιών να ηχούν πάνω από το κεφάλι σου.
Μέρα δεύτερη: Πεζοπορία ως τον Άγιο Αντώνιο & τη μονή Κουδουμά
Ξυπνάς νωρίς, δένεις κορδόνια, βάζεις καπέλο και αντηλιακό, ρίχνεις στο σακίδιο νερό και συνεχίζεις από κει περίπου που σταμάτησες το προηγούμενο βράδυ. Στην άλλη μεριά του φαραγγιού πάνω από την Ελυγιά, ξεκινάει το μονοπάτι που καταλήγει στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου και στη μονή Κουδουμά. Καταπράσινα νεαρά πεύκα, τζιτζίκια στο μονότονο τραγούδι τους, σπηλιές που φιλοξενούν θερινούς ερημίτες, μικροί κόλποι και κρυφές παραλίες (που συνήθως είναι προσβάσιμες μόνο με βάρκα), βράχοι και κατσίκια. Και πολλή ζέστη φυσικά. Αυτά είναι τα συστατικά του σκηνικού. Φτάνοντας στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου η θέα είναι σαρωτική. Μέσα θα βρεις το εκκλησάκι και τις γούρνες με το γλυκό νερό (επιτέλους δροσιά!). Χάζεψε για λίγο τους αναρριχητές που σκαρφαλώνουν στον κάθετο βράχο, πάνω από τη θάλασσα, περπάτησε λίγο προς τα πίσω και πάρε τη διακλάδωση για τη μονή Κουδουμά. Θα σου πάρει μιάμιση τουλάχιστον ώρα για να φτάσεις ως εδώ, αλλά η παραλία με το ψιλό βότσαλο, ο Κόφινας πάνω από το κεφάλι σου και το μοναστήρι χτισμένο πάνω στο κύμα είναι η δικαίωση των κόπων σου. Αν θέλεις να απογειώσεις το ασκητικό σου διήμερο, μπορείς να μείνεις σε ένα από τα κελιά που παρέχουν οι μοναχοί στους επισκέπτες. Αλλιώς σε περιμένει το μονοπάτι να σε πάει πίσω στον Άη Γιάννη, στα χρώματα και τους ήχους του ηλιοβασιλέματος.