Ένα οροπέδιο, ένας λόφος, ένας πύργος και αιώνες ιστορίας
Την ταμπέλα προς Βόιλα θα τη συναντήσεις στο Χανδρά. Η απόσταση από το χωριό είναι πολύ μικρή οπότε μπορείς να αφήσεις εδώ το αυτοκίνητο σου και να πας με τα πόδια.
Στο λόφο της Βόιλας θα δεις σκόρπια τα ερείπια των ενετικών και των οθωμανικών χρόνων κατά τα οποία άκμασε ο οικισμός. Τα περισσότερα βέβαια είναι οθωμανικά, όπως και οι δύο κρήνες που ύδρευαν το χωριό. Όσο για το πιο επιβλητικό κτίσμα, τον επιβλητικό πύργο του «Τζεν Αλή», τα… διαπιστευτήρια του είναι μπερδεμένα. Ενώ όλα θυμίζουν την ενετική αρχιτεκτονική του 16ου – 17ου αι. (η αντηριδωτή βάση, scarpa), το λαξευτό «κορδόνι» (που συναντάμε σε πολλά οχυρωματικά ενετικά έργα), η τούρκικη επιγραφή στο εντυπωσιακό θύρωμα της εισόδου με τα διακοσμητικά ανάγλυφα της οθωμανικής εποχής αναφέρει σαν χρονολογία κατασκευής του το 1740-1741. Πιθανότατα, αυτό το πυργόσπιτο ήταν παλιότερο, βενετσιάνικο, και μετασκευάστηκε από τους οθωμανούς. Άλλωστε η Βόιλα υπήρξε έδρα τάγματος γενιτσάρων και ο πύργος της υπήρξε κατοικία του διοικητή του τάγματος, με «διασημότερο» τον Τζεν Αλή από τον οποίο πήρε το όνομα του.
Βενετσιάνοι και γενίτσαροι… σήμερα οι μοναδικοί μόνιμοι κάτοικοι της Βόιλας είναι οι τζίτζικες στα γύρω πεύκα. Ο οικισμός που σύμφωνα με την απογραφή του Καστροφύλακα το 1583 είχε σχεδόν 300 κατοίκους, εγκαταλείφθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Πιο κει, ένα παλιό σπίτι με στοιχεία της κρητικής αρχιτεκτονικής παραμένει σχεδόν ανέπαφο, με τη στάχτη ακόμα να μαυρίζει στην παραστιά. Δίπλα στον πύργο, το θολωτό δίκλιτο εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα που χρονολογείται στον 16ο αιώνα σε εντυπωσιάζει μέχρι και σήμερα και η βόλτα σου μοιραία καταλήγει στον ναό του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται σε πιο ψηλό σημείο του λόφου, προσφέροντας θέα στο οικισμό, το οροπέδιο και… τις ανεμογεννήτριες στις γύρω κορυφογραμμές.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο ναούς που ενώθηκαν, ο Άγιος Γεώργιος (νότιος, παλαιότερος) και ο Άγιος Ιωάννης. Εκεί, στη νοτιοδυτική γωνία του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται το πιο ιδιαίτερο σημείο του ναού: ο τάφος των «κτητόρων». Θα τον αναγνωρίσεις από την τοιχογραφία, όπου με λίγη προσπάθεια θα διακρίνεις τη βρεφοκρατούσα Θεοτόκο και εκατέρωθεν της δύο ανδρόγυνα αρχόντων. Σύμφωνα με τον Gerola, ένας από τους «άρχοντες» είναι ο Γεώργιος Σάλομον (Salomon). Σαν να λέμε, Σολωμός.
Στον Χανδρά κατοικούσαν πολλοί «Σολωμοί» οι οποίοι θεωρούνται σύμφωνα με πολλούς μελετητές ως πρόγονοι της οικογένειας του εθνικού μας ποιητή Διονύσιου Σολωμού η οποία μετοίκησε στη Ζάκυνθο (κάτι για το οποίο είναι μάλλον περήφανοι οι Χανδριανοί και έσπευσαν να δώσουν το όνομα του ποιητή στην κεντρική πλατεία του χωριού). Στον δυτικό τοίχο και πάλι πάνω από τον τάφο υπάρχει άλλη μία, μικρότερη τοιχογραφία που αναπαριστά επικήδειο θρήνο. Το αφξ’ που διακρίνεται ξεκάθαρα, δεν είναι παρά η χρονολογία 1560 μ.Χ.
Αυτά για την ιστορία. Τα υπόλοιπα θα στα πει η ηρεμία του τοπίου και η μεσαιωνική του αύρα.
Μα δεν σου φαίνεται εντελώς ταιριαστό, που σε αυτή την ανατολική γωνιά της Κρήτης γεννήθηκε ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα;