Όσο κι αν ακούγεται υπερβολικό, σχεδόν σε κάθε γωνιά της κρητικής γης βρίσκεται ένας αξιόλογος αρχαιολογικός χώρος. Η μακραίωνη ιστορία του νησιού έχει αφήσει παντού τα σημάδια της. Κι ενώ τη μεγαλύτερη φήμη απολαμβάνουν τα μινωικά ανάκτορα της Κνωσού και της Φαιστού (και δικαίως), οι λιγότερο γνωστοί αρχαιολογικοί χώροι συχνά κρύβουν ανεκτίμητους θησαυρούς και σπάνιες ομορφιές.
Η αρχαία Λατώ είναι μια μικρή αποκάλυψη και ένας πολύ καλός λόγος κατά την επόμενη εκδρομή σου στον Άγιο Νικόλαο να κάνεις μια παράκαμψη και να πάρεις τον δρόμο για Κριτσά. Στην αρχή του οικισμού θα δεις την ταμπέλα για τον επαρχιακό δρόμο που οδηγεί στη Λατώ περνώντας μέσα από τους ελαιώνες της περιοχής.
Η Λατώ θεωρείται η καλύτερα διατηρημένη πόλη της κλασικής / ελληνιστικής περιόδου στην Κρήτη, και μία από τις καλύτερα σωζόμενες σε όλη την Ελλάδα και αυτό είναι κάτι που αντιλαμβάνεσαι από την πρώτη στιγμή που περνάς την εντυπωσιακή πύλη εισόδου. Βλέπεις το ισχυρό οχυρωματικό τείχος, τον κύριο δρόμο που σκαρφαλώνει στο λόφο σχηματίζοντας περίπου ενενήντα σκαλοπάτια, βλέπεις στη σειρά τους χώρους που άλλοτε στέγαζαν μαγαζιά και εργαστήρια και έπειτα φτάνεις στην αγορά της πόλης.
Η αρχαία αγορά με ακανόνιστο τραπεζοειδές σχήμα καταλαμβάνει κεντρική θέση στην πόλη, κάνοντας υποχρεωτικό το πέρασμα των κατοίκων (αλλά και το δικό σου) από εκεί. Από αυτό το σημείο αντικρίζεις τους δύο λόφους στους οποίους απλώνεται η Λατώ, τη βόρεια και τη νότια ακρόπολη της. Στα βόρεια της αγοράς, μια μνημειώδης κλίμακα που χρησίμευε και ως χώρος συγκέντρωσης οδηγεί στο σημαντικότερο κτίριο της πόλης, το πρυτανείο, όπου συνεδρίαζαν οι άρχοντες, οι "κόσμοι". Το πρυτανείο, όπως μας ενημερώνουν οι πινακίδες στον χώρο, αποτελείται από μία περίστυλη αυλή στα ανατολικά και μια ορθογώνια αίθουσα με κεντρική εστία, το "εστιατόριον" στα δυτικά. Εκεί γευμάτιζαν οι άρχοντες και δέχονταν τους επίσημους ξένους.
Μπορείς, αν θες (και αν φοράς τα κατάλληλα παπούτσια), να σκαρφαλώσεις ακόμα πιο ψηλά στον λόφο για να θαυμάσεις την αρχιτεκτονική και τη δομή της αλλά και την καταπράσινο τοπίο μέσα στο οποίο είναι χτισμένη η Λατώ. Από την κορυφή της ακρόπολης άλλωστε οι Λάτιοι μπορούσαν να εποπτεύσουν σχεδόν όλη την επικράτεια τους.
Τα βήματα σου στη συνέχεια σε οδηγούν στη νότια ακρόπολη . Ένας ισχυρός τοίχος στηρίζει ένα μακρόστενο πλάτωμα στο οποίο δεσπόζουν τα ερείπια ενός μεγάλου ναού. Στο βάθος του βρίσκεται η βάση του λατρευτικού αγάλματος το οποίο όμως δεν σώζεται πια. Ανατολικά του ναού υπάρχει και ένας θεατρικός χώρος που εν μέρει είναι λαξευμένος στο φυσικό βράχο και εν μέρει χτιστός. Από εδώ η θέα στον κόλπο του Μιραμπέλλου και στον Άγιο Νικόλαο είναι επίσης εντυπωσιακή.
Έτσι όπως είναι κρυμμένη από τα βλέμματα, σε αυτή την προνομιούχα θέση της, η Λατώ κατάφερε να διατηρήσει την αίγλη και τη γοητεία της μέχρι σήμερα, αποζημιώνοντας τον επισκέπτη που φτάνει ως τις πύλες της. Στη μαγεία συμβάλλει και η φύση της περιοχής. Ειδικά την άνοιξη που τα αγριολούλουδα ξεφυτρώνουν ανάμεσα στα ερείπια και τα κυκλώπεια τείχη, και τα απομεινάρια του πολιτισμού των Λατίων αστράφτουν κάτω από τον ζεστό ανοιξιάτικο ήλιο, το τοπίο μοιάζει ονειρικό και παραμυθένιο.
Είναι η ιδανική εποχή να επισκεφτείς τη Λατώ και να περιηγηθείς στα λιθόστρωτα δρομάκια της ενώ πλάθεις στη φαντασία σου πως ζούσαν οι αρχαίοι Λάτιοι και ποιες ήταν οι μικρές καθημερινές συνήθειες τους.