Είναι το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της Μεσογείου, και ίσως το καλύτερα συντηρημένο – δυστυχώς όμως για διάφορους λόγους δεν έχει βρει ακόμη τη θέση του στη λίστα της UNESCO. Τα ενετικά τείχη χτίστηκαν στη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα και άντεξαν επί εικοσιένα χρόνια στην πολιορκία των οθωμανών στα μέσα του 17ου αιώνα. Προμαχώνες, επιπρομαχώνες, πύλες, οχυρά, στοές, πυριτιδαποθήκες, και φυσικά η απαραίτητη τάφρος. Η διακίνηση ανθρώπων, προϊόντων, στρατιωτών από και προς την πόλη γινόταν μέσω των πυλών, στις προσόψεις των οποίων (όσων τουλάχιστον έχουν σωθεί) μπορείς να θαυμάσεις δείγματα της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Κατά μήκος των τειχών θα συναντήσεις συχνά το φτερωτό λιοντάρι – σήμα κατατεθέν του Αγίου Μάρκου καθώς και οικόσημα, θυρεούς και άλλα εμβλήματα Βενετών ευγενών και αξιωματούχων. Τα τείχη περικλείουν την Παλιά Πόλη του Ηρακλείου – ή τουλάχιστον ό,τι έχει απομείνει από αυτή – και το μεγαλύτερο μέρος τους είναι προσβάσιμο. Για την ακρίβεια μπορείς να περπατήσεις πάνω τους, ατενίζοντας τη θέα στην πόλη, την τάφρο και τους προμαχώνες από ψηλά. Θα συναντήσεις σίγουρα πολλούς ντόπιους να κάνουν ποδήλατο, τζόγκινγκ, ή να βγάζουν τα σκυλιά τους βόλτα. Το γήπεδο του Εργοτέλη (της μίας από τις δύο ντόπιες ποδοσφαιρικές ομάδες) όπως και ο τάφος του Καζαντζάκη βρίσκονται σε προμαχώνες των ενετικών τειχών. Τα τελευταία χρόνια αρκετές πύλες και στοές έχουν ανακαινιστεί και έχουν μετατραπεί σε εκθεσιακούς χώρους, μουσεία, χώρους εκδηλώσεων και μάλιστα στην Πύλη Βηθλεέμ λειτουργεί θερινός κινηματογράφος κατά τους μήνες του καλοκαιριού. (βλέπε Πύλες – Στοές)
Πύλη Αγ. Γεωργίου
H πύλη Αγίου Γεωργίου ήταν μία από τις τρεις σημαντικότερες πύλες των ενετικών τειχών (οι άλλες δύο ήταν η Πύλη Παντοκράτορα, κι η Πύλη Ιησού). Είναι γνωστή και ως Πύλη Λαζαρέτο (γιατί από αυτήν πήγαιναν στο λιμοκαθαρτήριο ή λαζαρέτο), και Πύλη Μαρουλά. Σήμερα σώζεται η εξωτερική της πλευρά με την (τούρκικη) κρήνη Χανιαλή, ενώ η εσωτερική της πρόσοψη από τη μεριά της πόλης κατεδαφίστηκε (!) το 1917. Άλλο ένα σημαντικό μνημείο της πόλης που χάθηκε άδικα… Σήμερα στο εσωτερικό της Πύλης που σώζεται κάτω από την πλατεία Ελευθερίας γίνονται εκθέσεις κι άλλες εκδηλώσεις.
Πύλη Βιτούρι
Δεν είναι από τις πιο γνωστές Πύλες, και είναι σχεδόν κρυμμένη, κάτω από ένα κτίριο. Αφού την ξετρυπώσεις κι εφόσον είναι ανοιχτή, μπορείς να περάσεις μέσα από την πύλη στην χαμηλή πλατεία όπου θα δεις τις κανονιοθυρίδες, κι έπειτα από την “Sortita”, την έξοδο δηλαδή, να περάσεις στον χώρο της τάφρου όπου σήμερα βρίσκεται το δημοτικό πάρκινγκ. Κι η Πύλη Βιτούρι χρησιμοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκθέσεις, ειδικά το καλοκαίρι. Πρόσφατα μάλιστα διοργανώθηκε εδώ βραδιά Pecha – Kucha.
Πύλη Βηθλεέμ
Η πύλη Βηθλεέμ φιλοξενεί μια έκθεση αφιερωμένη στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, γνωστό και ως El Greco. Παρά το ότι προβάλλεται το Φόδελε ως γενέτειρα του μεγάλου κρητικού ζωγράφου, το πιθανότερο είναι ότι γεννήθηκε στον Χάνδακα κι εδώ είναι που έκανε τις πρώτες του σπουδές στην αγιογραφία, στην Αγία Αικατερίνη. Μην περιμένεις βέβαια να δεις πρωτότυπους πίνακες του El Greco (τα μόνα πρωτότυπα βρίσκονται στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου). Η έκθεση περιλαμβάνει κοστούμια από την ομώνυμη ταινία του Γιάννη Σμαραγδή, κάποια αντικείμενα από τα σκηνικά της ταινίας καθώς και αντίγραφα γνωστών πινάκων του ζωγράφου, φιλοτεχνημένα από ντόπιους καλλιτέχνες. Μη μπερδευτείς, μετά την χαμηλή αυλή συνεχίζεται το δεύτερο μέρος της έκθεσης.
Στοά Μακάσι
Πρόκειται για μια δευτερεύουσα στρατιωτική πύλη που χρησίμευε για την μετακίνηση στρατιωτών και πολεμοφοδίων. Μέχρι πρόσφατα ήταν άγνωστη για τους ντόπιους, και παρέμενε κλειστή. Μετά την ανακαίνιση της όμως αποτελεί μια από τις πιο εντυπωσιακές πύλες των τειχών με ένα θολοσκεπή διάδρομο μήκους 110 μέτρων που οδηγεί (όπως όλες) σε μια χαμηλή αυλή.
Κι αν η επιβλητική αρχιτεκτονική του χώρου σου προκαλεί ανατριχίλα, περίμενε να ακούσεις και την ιστορία του. Η Στοά Μακάσι συνδέθηκε με κάποιες από τις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς χρησίμευε σαν χώρος κράτησης για τους αιχμαλώτους των Ναζί οι οποίοι στη συνέχεια μεταφέρονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εδώ μάλιστα συγκεντρώθηκαν το 1944 οι 350 συλληφθέντες Εβραίοι της Κρήτης καθώς και άλλοι 250 «επικίνδυνοι» Κρητικοί που στη συνέχεια επιβιβάστηκαν στο πλοίο Ταναΐς με προορισμό τον Πειραιά. Το Ταναΐς τορπιλίστηκε ανοιχτά της Σαντορίνης, παίρνοντας στο βυθό όλους τους επιβάτες. Σύμφωνα με τη μία εκδοχή το πλοίο τορπιλίστηκε από τους Γερμανούς, ενώ σύμφωνα με μία δεύτερη, τορπιλίστηκε από Αγγλικό υποβρύχιο.
Στο πρώτο τμήμα της στοάς θα δεις τις μεταλλικές αναθηματικές στήλες με ονόματα των θυμάτων του Ταναΐς και άλλων θυμάτων του Β’ΠΠ, ενώ στην συνέχεια θα συναντήσεις κάποιες φωτογραφίες από τη Μάχη της Κρήτης και λίγες προθήκες με αντικείμενα, βιβλία κι όπλα της εποχής. Θεωρητικά κάποια στιγμή θα μεταφερθεί εδώ το Μουσείο Μάχης Κρήτης & Εθνικής Αντίστασης, σε έναν χώρο που θα αναδειχθεί περισσότερο.