Την αίσθηση του να αντικρίζεις το Λιβυκό πέλαγος από ψηλά και το βλέμμα να φτάνει από τις Τρεις Εκκλησιές μέχρι τους Καλούς Λιμένες δεν μπορείς να τη συγκρίνεις με κάτι άλλο, σχεδόν δεν μπορείς ούτε να την περιγράψεις. Η γραμμή του ορίζοντα χάνεται κάπου στο βάθος κι εσύ νιώθεις ότι βρίσκεσαι πιο ψηλά από τον κόσμο (κι ας είσαι στα 1231μ. υψόμετρο), ενώ στα αυτιά σου φτάνει ο μακρινός ήχος της θάλασσας που γλείφει τα παράλια του Άη Γιάννη και της Μονής Κουδουμά που διακρίνεται ξεκάθαρα εκεί χαμηλά. Ενστικτωδώς θα θες να ανοίξεις φτερούγες (σαν άλλος Δαίδαλος) και να πετάξεις πάνω από το αραιό πευκόδασος και την πέτρινη αγριάδα, από ζήλια για τα αρπακτικά πουλιά που πετάνε γύρω, πάνω και κάτω από σένα.
Δεν ξέρουμε αν ο Δαίδαλος αυτοπροσώπως έφτασε ως εδώ, οι Μινωίτες όμως όχι μόνο πέρασαν αλλά ίδρυσαν και το ψηλότερο ίσως ιερό κορυφής στην Κρήτη, έναν ιερό χώρο που λειτούργησε μέχρι τις αρχές του 7ου αιώνα, για να επανέλθει στους υστεροελληνιστικούς χρόνους. Στη συνέχεια ήρθε ο χριστιανισμός και μαζί το πέτρινο ξερολιθικό εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού. Εδώ γίνεται κάθε χρόνο μεγάλο πανηγύρι στις 14 Σεπτέμβρη και επιβιώνει, στην αυθεντικότερη ίσως μορφή της, η πανάρχαια συνήθεια της δεντρολατρείας, με τους καρπούς από τις τρεις ιερές «μηλίτσες» που βρίσκονται στις βόρειες πλαγιές του βουνού να κόβονται, να ευλογούνται και να μοιράζονται στους πιστούς σαν αντίδωρο.
Το σίγουρο είναι ότι το βουνό αποπνέει κάτι το θεϊκό, κάτι το υπερβατικό - κι εσύ θα νιώσεις σαν μικρός θεός στον πέτρινο θρόνο σου πάνω από τον κόσμο, έτσι καθώς θα βλέπεις το γαλάζιο Λιβυκό να γίνεται ένα με την ακτογραμμή του νότου. Επιστροφή στα γήινα, κατάβαση στο μονοπάτι που δεν είναι… κυριολεκτικά μονοπάτι, αλλά λαξευτά απότομα σκαλιά στον γκρίζο βράχο, και παίρνεις τον χωματόδρομο που οδηγεί στα Καπετανιανά.
Το αρχαίο μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών στο Λουσούδι
Η θέα συνεχίζει να σε στοιχειώνει και πάλι βρίσκεσαι στο γνώριμο, άγονο τοπίο των Αστερουσίων με τα πανταχού παρόντα κατσίκια να σου επιβεβαιώνουν ότι (κι όμως) υπάρχει ζωή εδώ.
Στη θέση Λουσούδι, δεν υπήρξε απλώς ζωή κάποτε, αλλά και ένα σημαντικό κέντρο γραμμάτων και παιδείας που, με λίγη ίσως υπερβολή, κάποιοι το παρομοιάζουν ως το «πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο». Είναι το ερειπωμένο μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών που ανασκάφηκε πριν λίγα χρόνια. Το ίδρυσε τον 14ο αιώνα ένας λόγιος μοναχός, ο Ιωσήφ Φιλάγρης, που βρήκε καταφύγιο σε αυτή την έρημη γωνιά της κρητικής γης για να διδάξει στους μαθητές του ελληνική φιλολογία, πατέρες της εκκλησίας, μαθηματικά και κυρίως να δημιουργήσει ένα βιβλιογραφικό εργαστήριο στο οποίο αντέγραφε κώδικες, χειρόγραφα, περγαμηνές, πατερικά κείμενα και αρχαίους συγγραφείς με ιδιαίτερη προτίμηση στον Αριστοτέλη. Στην ανασκαφή βλέπεις να σχηματίζονται οι κατόψεις των κελιών, της τράπεζας, του αρχονταρικίου και βέβαια αυτού του μοναδικού scriptorium. Εκεί στέκει αιώνες ολόκληρους και ο μικρός πετρόχτιστος ναός με την καμάρα του να ακολουθεί νοητά την καμπύλη του Κόφινα στο βάθος.
Έτσι, ναός και Κόφινας, λουσμένοι στο ζεστό φως του Νότου, μοιάζουν ο ένας ως φυσική συνέχεια του άλλου…