Το κέντρο του μινωικού πολιτισμού
Το ανάκτορο είναι χτισμένο στο λόφο της Κεφάλας, 5 χμ νοτιοανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, δίπλα στον ποταμό Καίρατο ο οποίος την εποχή της ακμής της πόλης της Κνωσού ήταν πλωτός για τα πλοία των μινωιτών.
Η περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τη νεολιθική εποχή. Το πρώτο ανάκτορο χτίστηκε περίπου το 1900 π.Χ και καταστράφηκε από σεισμό. Ακολούθησε δεύτερο ανάκτορο το οποίο επίσης καταστράφηκε από το σεισμό που προκλήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1450 π.Χ. Παρόλα αυτά, το ανάκτορο ξαναχτίστηκε για να καταστραφεί οριστικά το 1400 π.Χ. και πάλι από σεισμό.
Τα αρχιτεκτονικά και τεχνικά χαρακτηριστικά αλλά και οι «αριθμοί» γύρω από το ανάκτορο της Κνωσού είναι το λιγότερο εντυπωσιακά, δεδομένου ότι μιλάμε για έναν προϊστορικό πολιτισμό. Το παλάτι είχε συνολική έκταση 20.000 τμ, διέθετε 1500 δωμάτια και ήταν πολυώροφο: η ανατολική πτέρυγα έφτανε τους πέντε ορόφους! Επιπλέον το ανάκτορο της Κνωσού διέθετε σύστημα φωταγωγών που παρείχαν φυσικό φωτισμό στα δωμάτια του κτιρίου, αποχετευτικό σύστημα, σύστημα συγκέντρωσης του βρόχινου νερού, αλλά και σύστημα πήλινων αγωγών που μετέφεραν πόσιμο νερό από μια πηγή απόστασης 1.150 μ. από το παλάτι. Τμήματα όλων αυτών των αγωγών σώζονται μέχρι και σήμερα και μπορείς να τα δεις κατά την επίσκεψη σου.
Κνωσός και μπετόν
Αν επισκέπτεσαι πρώτη φορά τον χώρο του ανακτόρου και δεν είσαι προϊδεασμένος, θα βρεθείς αντιμέτωπος με μια όχι και τόσο ευχάριστη έκπληξη: ένα γνώριμο μεν, όχι και τόσο παλιό υλικό δε, το μπετόν. Κάνοντας μια μικρή ιστορική αναδρομή, οι πρώτες ανασκαφές έγιναν το 1878 από τον Μίνωα Καλοκαιρινό. Οι ανασκαφές όμως που έφεραν στην επιφάνεια το ανάκτορο έγιναν από τον Sir Arthur Evans, έναν γόνο αγγλικής μεγαλοαστικής οικογένειας, από το 1900 ως το 1913 κι από το 1922 ως το 1930. Ο Evans κατηγορήθηκε αργότερα για την υπερβολική χρήση τσιμέντου και την ευρείας έκτασης αναστήλωση που έκανε στο ανάκτορο χρησιμοποιώντας τη «δημιουργική» του φαντασία και κατά κάποιον τρόπο επιβάλλοντας την αισθητική του. Οι επικριτές του λένε ότι «αλλοίωσε τον χαρακτήρα των ερειπίων του ανακτόρου», άλλοι ωστόσο υποστηρίζουν ότι χωρίς αυτές τις παρεμβάσεις κάποια τμήματα δεν θα είχαν συντηρηθεί τόσο καλά μέχρι σήμερα. Αν κατά την επίσκεψη σου έχεις ξεναγό, ζήτησε του να επισημάνει τα σημεία όπου η μινωική κατασκευή είναι άθικτη, χωρίς παρεμβάσεις. Ένα χαρακτηριστικό σημείο είναι το «μεγάλο κλιμακοστάσιο» όπου τα σκαλιά είναι όπως τα άφησαν οι μινωίτες (ανατολική πτέρυγα, διασχίζοντας την κεντρική αυλή).
Ξενάγηση στο ανάκτορο
Οι διαδρομές που ακολουθούν οι ξεναγοί στο ανάκτορο ποικίλλουν ανάλογα τις καιρικές συνθήκες, τον αριθμό των επισκεπτών στον χώρο αλλά και τον ίδιο τον ξεναγό. Φυσικά αν έχεις επιλέξει να περιηγηθείς μόνος στον αρχαιολογικό χώρο, χωρίς την καθοδήγηση κάποιου ξεναγού, μπορείς να αυτοσχεδιάσεις, βλέποντας και τις διαδρομές που ακολουθούν τα γκρουπ.
Σε γενικές γραμμές, τα σημαντικότερα σημεία από τα οποία θα περάσεις είναι τα εξής: Τα Νότια Προπύλαια, τη μεγαλύτερη είσοδο του παλατιού. Τις αποθήκες στην Δυτική Πτέρυγα (το ανάκτορο διέθετε περίπου 18 αποθήκες). Εδώ βρέθηκαν περίπου 150 πιθάρια που περιείχαν ελαιόλαδο. Ένα δωμάτιο που αναστηλώθηκε από τον Έβανς με το αντίγραφο της τοιχογραφίας των Ταυροκαθαψίων. Βρίσκεται ακριβώς πάνω από την αίθουσα του Θρόνου και από εδώ φαίνεται η Δεξαμενή των Καθαρμών. Θα περάσεις επίσης από την αίθουσα του Θρόνου (συνήθως εδώ σχηματίζεται ουρά) ή μάλλον για την ακρίβεια, τον προθάλαμο της όπου βρίσκεται ένα ξύλινο ομοίωμα του θρόνου που κατασκευάστηκε από τον Έβανς. Τα χαμηλά τμήματα των τοίχων, τα πεζούλια και τα δάπεδα αυτού του δωματίου είναι γνήσια. Ο γνήσιος θρόνος βρίσκεται στο δεύτερο δωμάτιο δεξιά κι είναι φτιαγμένος από αλάβαστρο. Πιθανότατα επίσης θα περάσεις από τα καθημερινά βασιλικά δωμάτια (στο βάθος του διαδρόμου διακρίνεις το μπουντουάρ και το λουτρό της βασίλισσας), από τις αποθήκες των μεγάλων πιθαριών όπου φυλάσσονταν σιτηρά, λάδι και κρασί (η βάση τους είναι «γνήσια»). Η ξενάγηση θα περάσει και από το «Τελωνείο» στην βόρεια είσοδο. Διακρίνονται οκτώ κολώνες, κι ήταν εδώ που γινόταν ο έλεγχος όσων έρχονταν από το λιμάνι. Τελευταία στάση είναι στο «Θέατρο». Προσοχή! Δεν έχει καμία σχέση με το αρχαίο ελληνικό θέατρο, δεδομένου ότι περίπου 1000 χρόνια χωρίζουν το ζενίθ του μινωικού πολιτισμού με την εποχή ακμής του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Το θέατρο είναι καλά διατηρημένο, έχει χωρητικότητα 500 ατόμων κι έχει κερκίδες σε διαφορετικά επίπεδα προκειμένου να διασφαλίζεται η απρόσκοπτη θέα. Στο θέατρο πραγματοποιούνταν διάφορες τελετές, χοροί κτλ.
Όλα της UNESCO δύσκολα
Ένα τόσο σημαντικό μνημείο θα περίμενε κανείς ότι θα είχε από καιρό ενταχθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Ωστόσο αν και καθαυτό το μνημείο πληροί τις προδιαγραφές, ο περιβάλλοντας χώρος «θέτει εμπόδια» στην ένταξη του. Δεδομένου ότι γύρω από το ανάκτορο ήταν χτισμένη η τεράστια μινωική πόλη (80.000 – 100.000 κάτοικοι) η οποία δεν έχει ανασκαφεί, και σε αυτή τη ζώνη υπάρχουν αυθαίρετα σπίτια, καταστήματα και άλλα κτίσματα, η UNESCO προβάλλει θέμα «έλλειψης σεβασμού της ιστορίας και της προστασίας των αρχαιοτήτων». Η Κνωσός φιγουράρει πρώτη στη λίστα των ελληνικών υποψηφιοτήτων που θα προταθούν για ένταξη στον κατάλογο της UNESCO το 2012, εφόσον όμως δεν έχει γίνει καμία πρόοδος στον περιβάλλοντα χώρο, οι πιθανότητες ένταξης είναι μικρές.