Πού κολυμπούσαν οι παππούδες μας;
Οι παράγκες των λουτρών
Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, όταν ο Κούλες είχε ακόμη αντίκρυ του τον μικρό Κούλε, μέσα στο λιμάνι είχαν στηθεί δύο «παράγκες»: η παράγκα των ανδρικών «λουτρών» στον ύφαλο της Μαϊμούς προς τα αριστερά του λιμανιού και η παράγκα για τα γυναικεία «μπάνια», λίγο πιο πέρα, κολλητά στο τείχος του φρουρίου. Είναι η εποχή που οι άντρες σκανδαλίζονταν και μόνο στην ιδέα ότι στα ίδια νερά, λίγα μέτρα μακριά από αυτούς, 
πλατσούριζαν κρυμμένες στο εσωτερικό της «παράγκας», πιασμένες από ένα τεντωμένο σκοινί, οι γυναίκες, κρύβοντας τις καμπύλες τους κάτω από «μακριά λουτρικά» και βρεγμένες «καμιζόλες». Την τάξη και ασφάλεια διασφάλιζε ο περιπολών φύλακας – βαρκάρης που κυνηγούσε τους πιο τολμηρούς «κολυμβητάδες», οι οποίοι με μακροβούτι των 50μ. περνούσαν κάτω από την επιφάνεια του νερού ως τα γυναικεία μπάνια για να προκαλέσουν ντελίριο και ουρλιαχτά στις γυναίκες – καθώς και το σκουπόξυλο της «μπανιέρισσας». Αυτά τουλάχιστον μας αφηγείται το περιοδικό «Κνωσός» σε σχετικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο τεύχος Ιανουαρίου του 1955, όταν πια τα χωριστά μπάνια αρρένων και θηλέων ήταν παρελθόν.
Ο πνιγμός του Καβαλίνη
Σε αυτές τις «αθώες» εποχές διαδραματίστηκε και η ιστορία του Καβαλίνη που άφησε την τελευταία του πνοή κυνηγώντας το όνειρο της γυναικείας... γάμπας. Καπνοκόπτης, λεβέντης 26-28 ετών, δεινός κολυμβητής, κρατούσε την ανάσα του για τρία ολόκληρα λεπτά κάνοντας με ένα μακροβούτι επιδρομή στα γυναικεία «μπάνια». Η χαρά του να ψαχουλέψει στα τυφλά υποβρυχίως κάποια γυναικεία γάμπα κρατούσε λίγα μόλις δευτερόλεπτα γιατί φυσικά οι γυναικείες φωνές σήμαιναν συναγερμό και ο φύλακας – βαρκάρης άρχιζε να τραβάει κουπί. Ένα τέτοιο μακροβούτι όμως, όπως αφηγείται το περιοδικό «Κνωσός», απέβη μοιραίο, με τον Καβαλίνη να μπλέκεται στις αλυσίδες από δύο «φουνταρισμένες» μαούνες και να πνίγεται επί τόπου… Όπως λέει το άρθρο: «τον έκλαψε όλο το Κάστρο στην κηδεία του».
Ο Καβαλίνης κρατούσε την ανάσα του για τρία ολόκληρα λεπτά κάνοντας με ένα μακροβούτι επιδρομή στα γυναικεία «μπάνια» για να ψαχουλέψει υποβρυχίως κάποια γυναικεία γάμπα
Μπαιν-μιξτ: η νέα μόδα
Κι ύστερα ήρθαν τα μπαιν-μιξτ, δηλαδή τα «μεικτά μπάνια». Η άρση απαγόρευσης των μεικτών μπάνιων έγινε μετά το μισό της δεκαετίας του 1920, αλλά στο Ηράκλειο ήρθαν κάπου μετά το ’29, οπότε και έβαλαν τέλος στην ταλαιπωρία της συνομοταξίας των «βλεπιστών» που παραμόνευαν πίσω από τις παράγκες με τα κιάλια. Τα μπαιν μιξτ ήταν η νέα μόδα και η παρουσία των Ηρακλειωτών σε αυτά θεωρούνταν «κοινωνικό γεγονός». Μέσα σε αυτή την ανατρεπτική νέα μόδα της συγκολύμβησης, η παραλία του Πόρου, όπου γενικεύτηκαν τα μπαιν-μιξτ, μετατράπηκε στην πιο «ριζοσπαστική» γωνιά της πόλης. Παρά τις προσδοκίες της εποχής ότι θα γινόταν η «Κυανή Ακτή» του Ηρακλείου, οι ντόπιοι συμβιβάστηκαν με πιο ταπεινά κομφόρ: τον ρόλο των αποδυτηρίων έπαιζαν εγκαταλελειμμένες ψαρόβαρκες και μαούνες. Εκεί ξεκίνησαν τα πρώτα θαλάσσια παιχνίδια και «εκεί η ηλιοθεραπεία ομού μετά του κουτσομπολιού έδωσε και επήρε», όπως μας ενημερώνει η Εφημερίδα Ανόρθωσις στο τεύχος της 16/7/1935.
Η παραλία της Τρυπητής το '60
Εκτός όμως από την πλαζ του Πόρου η οποία σύντομα απέκτησε είσοδο 1 δρχ. οι Ηρακλειώτες έκαναν τα μπάνια τους και στην Τρυπητή όπου υπήρχε βράχος με διαμπερή σπηλιά γνωστός ως «Τρυπητό Χαράκι» (ο βράχος υπάρχει ακόμα αλλά την παραλία και την «τρύπα» τα έφαγε η παραλιακή οδός). Εδώ τα μπαιν μιξτ ήταν μεικτά και ως προς τις κοινωνικές τάξεις, μιας και «ομάδες λαϊκαί» συνυπήρχαν με «ομάδες αριστοκρατικαί» σε ένα αληθινό «μελισσολόι» λουομένων και μη. Μπάνια γίνονταν και στην αμμουδιά μπροστά στο Μέγαρο Φυτάκη (σήμερα Megaron Hotel ) στον Καράβολα και το Λίντο – αν και θεωρούνταν απομακρυσμένες παραλίες – και στο Κουμ Καπί (Κόλπο του Δερματά).
Το Τρυπητό Χαράκι
Παρά τις απαγορεύσεις οι λουόμενοι συνέχιζαν τις βουτιές τους κατά μήκος του λιμενοβραχίονα, μέχρι το ακρομώλιο, αλλά και στην πίσω μεριά του Κούλε και στον Μικρό Κούλε. Πολλές δε γυναίκες προτιμούσαν να κολυμπούν ακριβώς κάτω από το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής (σήμερα Μουσείο Φυσικής Ιστορίας) γιατί θεωρούσαν «ευεργετικά» τα ζεστά νερά που έβγαζε το εργοστάσιο.
Ύστερα ήρθε η δεκαετία του ’60 και οι Ηρακλειώτες ξανοίχτηκαν προς Καρτερό και Αμνισσό, αλλά ήρθε και η ανάπτυξη της πόλης του Ηρακλείου που εξαφάνισε πολλές από τις πλαζ των «παππούδων» μας και το όνειρο ότι το Ηράκλειο θα μετατραπόταν σε διάσημη λουτρόπολη…
*Ευχαριστούμε τον κ. Μηνά Γεωργιάδη από τη Βικελαία Βιβλιοθήκη για το υλικό της προσωπικής του αποδελτίωσης από παλιές εφημερίδες και περιοδικά, καθώς και τον κ. Μιχάλη Ναλετάκη για την παραχώρηση των φωτογραφιών της Τρυπητής.