Φωτογραφίες: Μαριάννα Βεριγάκη
Τα σκίτσα σου έχουν μια πολιτική ματιά, συχνά σχολιάζουν πράγματα από την επικαιρότητα. Πριν επισκεφτείς μια χώρα για να σχεδιάσεις, κάνεις κάποια ετοιμασία; Διαβάζεις εφημερίδες; Μελετάς τις ειδήσεις;
Συνήθως δεν κάνω έρευνα εκ των προτέρων γιατί δεν έχω τον χρόνο. Όμως τα τελευταία δέκα χρόνια που ασχολούμαι με αυτά τα σχέδια παρακολουθώ τι συμβαίνει στην πολιτική και στην οικονομία και γνωρίζω την πλειοψηφία των ευρωπαϊκών ζητημάτων. Και βέβαια, συγκεκριμένα για την Ελλάδα, γνώριζα εκ των προτέρων πολλά από όσα συμβαίνουν εδώ γιατί βρίσκονται παντού στα ΜΜΕ, συνέχεια. Ωστόσο χρησιμοποιώ τις ειδήσεις και τα θέματα της επικαιρότητας σαν πρόσχημα, σαν αφορμή για σκέψη. Ο σκοπός μου δεν είναι να μεταμορφώσω κάθε είδηση σε εικόνα. Κάποια από τα σχέδια μου σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο γεγονός, κάποια άλλα είναι πιο γενικά. Οι ειδήσεις είναι κάτι πολύ προσωρινό. Σήμερα θα δημοσιεύσεις αυτό και αύριο δεν θα αφορά κανένα.
Είμαστε όλοι μέσα σε μια ροή γεγονότων και την ακολουθούμε. Εγώ προσπαθώ να εξάγω κάποια ζητήματα προς σκέψη τα οποία θα είναι επίκαιρα και αύριο. Τα μισά από τα σχέδια μου προέρχονται από παλιότερα πρότζεκτ, αλλά τα ξανασχεδιάζω γιατί παραμένουν επίκαιρα. Μία πηγή έμπνευσης είναι τα ΜΜΕ, η τηλεόραση, οι εφημερίδες, μια άλλη είναι η κουβέντα με τους ανθρώπους. Μια άλλη πηγή είναι αυτά που παρατηρώ περπατώντας στους δρόμους.
Λες ότι τα πάντα αλλάζουν και είναι προσωρινά. Τα σχέδια σου είναι επίσης προσωρινά και σβήνονται μετά από κάθε έκθεση. Υπάρχει σύνδεση ανάμεσα σε αυτά τα δύο;
Ναι, είναι μέρος αυτής της ιδέας. Όλα είναι προσωρινά, όλα τελειώνουν. Για παράδειγμα, κανείς δεν θυμάται ποιες ήταν οι ειδήσεις πριν τέσσερα χρόνια. Όμως κάτι από τότε μπορεί να παραμένει επίκαιρο ακόμα και σήμερα. Και αυτός είναι ο λόγος που μερικές φορές ξανασχεδιάζω κάτι που για παράδειγμα σχεδίασα πρώτη φορά το 1995.
Κάθε μέρος είναι διαφορετικό, έχει διαφορετικό περιβάλλον, οι τοίχοι είναι διαφορετικοί, το λευκό στους τοίχους είναι διαφορετικό, επομένως ακόμα κι αν κάνω το ίδιο σχέδιο, θα είναι κατά κάποιο τρόπο διαφορετικό.
Έχω μια άλλη αντίληψη περί μονιμότητας. Δεν δημιουργώ αριστουργήματα που θα μείνουν σε ένα μουσείο, δημιουργώ «καταστάσεις». Δεν αναπαριστώ γεγονότα, αναπαριστώ ιδέες. Προσπαθώ να καθιερώσω μια πρακτική που μου δίνει ελευθερία δράσης. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη σύνθεση, δεν υπάρχει λίστα πραγμάτων που πρέπει να κάνω. Δεν ξέρω πόσα σχέδια θα κάνω κάθε φορά. Δεν ξέρω αν τα περισσότερα θα είναι για την Ελλάδα ή για τον κόσμο γενικά. Δεν ξέρω τι θα κάνω όταν ξεκινάω, απλώς δουλεύω. Η δουλειά μου είναι σαν τη τζαζ μουσική!
Δουλεύεις αυτοσχεδιάζοντας δηλαδή.
Ναι, προσπαθώ να έχω μια διαφορετική προσέγγιση. Γενικά οι άνθρωποι έρχονται στους χώρους τέχνης περιμένοντας να δουν αυτό που λέμε τέχνη. Η τέχνη που πριν πενήντα χρόνια την ορίζαμε διαφορετικά. Σε πενήντα χρόνια επίσης θα είναι κάτι διαφορετικό. Άρα για τι πράγμα μιλάμε;
Ο σκοπός της τέχνης δεν είναι το να διακοσμήσει ένα ξενοδοχείο ή ένα σαλόνι, αλλά το να αλλάξει τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων. Αυτό πιστεύω ότι κάνω, δεν είναι εύκολη αποστολή, αλλά είναι απαραίτητη.
Έχεις κάνει εκθέσεις στα μεγαλύτερα μουσεία και γκαλερί σύγχρονης τέχνης σε όλο τον κόσμο και τώρα βρίσκεσαι σε μια μικρή πόλη, σε έναν μικρό, ανεξάρτητο χώρο. Υπάρχει πρόκληση σε αυτό; Ποια η διαφορά για σένα;
Από μία άποψη υπάρχουν διαφορές, από μια άλλη δεν υπάρχουν. Είναι ένα διαφορετικό είδος ευθύνης. Θεωρητικά, εδώ είμαι πιο ελεύθερος. Για παράδειγμα στα μουσεία πρέπει να λάβει κανείς υπόψη ότι πρέπει να απευθυνθείς σε ένα ευρύτερο κοινό, ακόμα και σε μια οικογένεια με παιδιά. Επίσης όλοι οι μεγάλοι χώροι τέχνης έχουν πολλούς κανόνες. Εδώ, θεωρητικά μπορώ να κάνω ό,τι θέλω, όμως υπάρχει μια διαφορετική ευθύνη, γιατί μιλάμε για ένα νέο χώρο, που έχει μια αποστολή να επιτελέσει στην πόλη και για μένα είναι μεγάλη ευθύνη να είμαι μέρος όλου αυτού. Η «Μεσόγειος» δεν είναι απλώς ένας χώρος τέχνης αλλά και ένας χώρος σκέψης και δημιουργικότητας και είναι εξαιρετικά απαραίτητος για μια πόλη όπως αυτή. Μου αρέσει λοιπόν που είμαι μέρος αυτής της «αρχής» και αυτό είναι μια αίσθηση που δεν παίρνεις από ένα μεγάλο μουσείο.
Παρατήρησα ότι αυτές τις μέρες που βρίσκεσαι εδώ ανεβάζεις στη σελίδα σου στο facebook φωτογραφίες από διάφορες γωνιές του Ηρακλείου. Είναι και αυτό μέρος του project;
Είναι μέρος του project και μέρος της έρευνας. Το να περπατάω στους δρόμους και να παρατηρώ είναι κάτι διαφορετικό από το να σχεδιάζω, αλλά αν δεις τις φωτογραφίες και τα σχέδια μου μαζί, βγάζουν κοινό νόημα.
Όσα παρατηρείς σε εμπνέουν για νέα σχέδια;
Βεβαίως, κάποια από αυτά θα μεταφραστούν σε σχέδια. Επιπλέον επειδή τα σχέδια μου είναι μόνο ασπρόμαυρα, με ό,τι περιορισμούς συνεπάγεται αυτό, φωτογραφίζω λεπτομέρειες που έχουν χρώμα. Μου αρέσει να χαζεύω επίσης τα graffiti. Τα τελευταία χρόνια τα social media μου δίνουν την ευκαιρία να ποστάρω πράγματα από τα μέρη όπου βρίσκομαι και να τα βλέπουν οι φίλοι μου, αυτοί που με ακολουθούν. Έτσι βλέπουν όλοι αυτοί για παράδειγμα το Ηράκλειο μέσα από τα μάτια μου. Και δεν φωτογραφίζω τις τουριστικές ατραξιόν. Προσπαθώ να δείξω μια άλλη εικόνα από αυτή που βλέπει κανείς στους τουριστικούς οδηγούς.
Η «Μεσόγειος» δεν είναι απλώς ένας χώρος τέχνης αλλά και ένας χώρος σκέψης και δημιουργικότητας. Μου αρέσει λοιπόν που είμαι μέρος αυτής της «αρχής» και αυτό είναι μια αίσθηση που δεν παίρνεις από ένα μεγάλο μουσείο.
Άρα τα social media είναι ένας άλλος τρόπος να επικοινωνείς με το κοινό σου;
Είναι ένας άλλος κόσμος και μου αρέσει πολύ. Αυτό που κάνω στα σχέδια μου είναι μια σχολή ιδεών. Στο facebook, είναι μια σχολή «ματιάς». Ίσως βοηθάω με τον τρόπο μου τους φίλους μου στο fb να «βλέπουν» πράγματα.
Παρόλα αυτά συχνά στα σχέδια σου ασκείς κριτική στο fb.
Κριτικάρω τον εαυτό μου, την τέχνη, τα πάντα. Μου αρέσει το fb και τα social media πάρα πολύ, γιατί πιστεύω ότι προσφέρουν μια πλατφόρμα επικοινωνίας που δεν υπήρχε πριν. Έχουν ξεκινήσει επαναστάσεις από τα κοινωνικά δίκτυα. Οπότε εσύ μπορείς είτε να ανεβάσεις μια φωτογραφία της γάτας σου ή να ξεκινήσεις μια επανάσταση! (εδώ γελάμε γιατί εγώ του δηλώνω ότι ανήκω σε αυτούς που ανεβάζουν φωτογραφίες της γάτας τους!)
Βλέπω στο facebook, στο instagram, παντού υπέροχες εικόνες, υπάρχει εξαιρετική δημιουργικότητα παντού. Πρέπει να επωφεληθούμε όλοι από αυτό. Με ενθουσιάζει η τεχνολογία παρόλο που είμαι ένας καλλιτέχνης της «παλιάς σχολής».
Υπάρχει ελιτισμός στην τέχνη;
Η τέχνη που κοστίζει 100.000 ευρώ είναι ελιτίστικη. Μερικές φορές η είσοδος και μόνο σε ένα μουσείο είναι πανάκριβη. Όμως πιστεύω ότι υπάρχει γενικά η ανάγκη για τέχνη στην κοινωνία. Και δεν καταλαβαίνω γιατί οι ειδήσεις στην τηλεόραση μιλάνε μόνο για πολιτική, οικονομία και ποδόσφαιρο. Αυτή είναι η ζωή; Fuck football! Φέρτε μας βιβλία, θεάματα, ιδέες. Πρέπει να επανεξετάσουμε τον τρόπο που ζούμε.
Στα σχέδια σου υπάρχει έντονο το στοιχείο του χιούμορ. Είναι ένα εργαλείο για να περάσεις το μήνυμα σου;
Δεν πιστεύω ότι είναι απαραίτητο το να κάνεις τους ανθρώπους να γελούν. Πολλά από τα σχέδια μου είναι στενάχωρα. Συνήθως αναμιγνύω κάποια αστεία σκίτσα με κάποια πιο ωμά. Χρησιμοποιώ το χιούμορ γιατί ξεκίνησα την καριέρα μου σαν καλλιτέχνης σε μια δικτατορία (ενν. Τσαουσέσκου) όπου δεν είχαμε ελευθερία έκφρασης και το χιούμορ ήταν ένας τρόπος να αντέξουμε μέσα σε αυτή την πολιτική κατάσταση. Επιπλέον το χιούμορ είναι ένα ενδιαφέρον «υλικό» γιατί όλοι νομίζουν ότι η τέχνη πρέπει να είναι «σοβαρή». Οπότε οτιδήποτε είναι αστείο πχ κόμικς, υποβιβάζεται σε δευτεροκλασάτη τέχνη. Εγώ είμαι ενάντια σε αυτή τη λογική. Χρησιμοποιώ αυτή τη φόρμα και αυτό το περιεχόμενο και έχω απελευθερωθεί από αυτή την πίεση που ασκείται στους καλλιτέχνες.
Εκτός από καλλιτέχνης είσαι και πολιτικός ακτιβιστής.
Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ακτιβιστή. Τα σχέδια μου είναι ακτιβιστές. Εγώ είμαι απλώς ένας σχολιαστής του κόσμου. Δεν βρίσκομαι μέσα στη δράση, είμαι εκτός και την παρατηρώ. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου πολιτικό καλλιτέχνη, αλλά σαν καλλιτέχνη με «πολιτική ατζέντα». Απλώς παρατηρώ την κοινωνία έχοντας μια ηθική βάση προσπαθώ να πω τι είναι σωστό και τι όχι, αλλά δεν προσπαθώ να το επιβάλω σε κανέναν.
Η πόλη σας είναι σαν τη δική μου. Πρέπει να υπερασπιστείτε την τύχη των παλιών κτιρίων, την τύχη των μικρών γειτονιών, να υπερασπιστείτε την ιδέα ενός τρόπου ζωής που δεν είναι μόνο για το σήμερα!
Πιστεύεις ότι μπορεί να έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στην κοινωνία η ματιά, το σχόλιο ενός καλλιτέχνη;
Αν μπορέσω να αλλάξω κάτι στον τρόπο με τον οποίο σκέφτεσαι, τα έχω καταφέρει. Μη φορτώνεις όμως στους ώμους μου ως καλλιτέχνης το βάρος να αλλάξω τον κόσμο εκ θεμελίων. Προσωπικά θα είμαι ευτυχής αν οι ηρακλειώτες βρουν κάτι ενδιαφέρον στην δουλειά μου και πάρουν τροφή για σκέψη.
Πήρες ενεργή θέση και στο θέμα των ορυχείων της Rosia Montana στην χώρα σου, μιας περίπτωσης ανάλογης με τις Σκουριές (Χαλκιδική). Mετά τις αντιδράσεις του κόσμου και τις εξελίξεις, παραμένεις αισιόδοξος ή απαισιόδοξος;
Η Rosia Montana αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα για τη χώρα μου, πιθανότατα κάτι αντίστοιχο συμβαίνει κι εδώ. Η γενιά του facebook βγήκε στους δρόμους και αυτό είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές διαμαρτυρίες που έχω δει ποτέ στη χώρα. Είμαι αισιόδοξος και πιστεύω ότι ο τρόπος που οι άνθρωποι οργανώθηκαν για την Rosia Montana ήταν καταπληκτικός. Είμαι πολύ περήφανος που πήρα έστω και ένα μικρό μέρος σε όλο αυτό. Πριν 25 χρόνια ήμουν ανάμεσα στους φοιτητές που είχαν καταλάβει για τρεις μήνες την κεντρική πλατεία του Βουκουρεστίου. Όμως πέραν από αυτό το σημείο, κανείς δεν νοιαζόταν. Τώρα τα παιδιά της Rosia Montana κάθε μέρα έκαναν πορείες στις γειτονιές, ενέπλεξαν όλη την κοινωνία. Πάντως αυτή τη μάχη μπορεί και να την κερδίσουμε, όμως υπάρχουν άλλες στις οποίες πιθανότατα θα χάσουμε. Όμως αν σαν χώρα δεν έχεις το σθένος να αντισταθείς θα έρθουν και θα στα πάρουν όλα.
Ποια είναι η εντύπωση που σου έκανε το Ηράκλειο;
Οι εντυπώσεις μου είναι ανάμικτες, γιατί φιλτράρονται μέσα από τους ανθρώπους που γνώρισα. Το Ηράκλειο είναι ένα αμάλγαμα του ό,τι απέμεινε από το παλιό με το νέο. Είναι μια μίξη και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον για μένα, αλλά από την άλλη όπου και να πάω βρίσκω κάτι ενδιαφέρον. Ακόμα και στην πιο βαρετή μικρή γερμανική πόλη θα βρεις κάτι ενδιαφέρον, αρκεί να κοιτάξεις καλά.
Με λίγα λόγια δίνεις έμφαση στις λεπτομέρειες – λόγω και της ιδιότητας σου.
Οι λεπτομέρειες είναι που φτιάχνουν το σύνολο. Δεν βλέπω απλώς την πόλη, γνωρίζω ανθρώπους, πάμε για ρακή, μιλάμε και αυτό αλλάζει τη ματιά μου. Σίγουρα το Ηράκλειο είναι μια πόλη με προβλήματα, ένα μπερδεμένο μείγμα του παλιού και του νέου. Αλλά βλέπω και πολλές προοπτικές σε αυτό. Η πόλη σας είναι σαν τη δική μου. Πρέπει να υπερασπιστείτε την τύχη των παλιών κτιρίων, την τύχη των μικρών γειτονιών, να υπερασπιστείτε την ιδέα ενός τρόπου ζωής που δεν είναι μόνο για το σήμερα!