Ρεπορτάζ: Σάντρα-Οντέτ Κυπριωτάκη, Σίσσυ Παπαδογιάννη
Η «Επανάσταση της Κουρελούς» στο Δήμο Αρχανών-Αστερουσίων
Η κ. Εύα Λιναρδάκη είναι ο ιθύνων νους πίσω από την αναβίωση του αργαλειού στην περιοχή του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων. Είναι δηλαδή ο άνθρωπος που εξαιτίας του ξανατραγούδησαν οι σαΐτες, τα τελάρα και τα χτένια και ξεθάφτηκαν ξεχασμένοι αργαλειοί από αραχνιασμένες αποθήκες για να πάρουν νέα ζωή.
Οι δράσεις της ξεκίνησαν ήδη από το μακρινό 1999 με σκοπό την προώθηση της «διαγενεακής μάθησης» και συνεργασίας ανάμεσα στις γιαγιάδες που κατείχαν την παλιά καλή τεχνογνωσία και τις νεότερες γυναίκες. Πρώτο στοίχημα βέβαια ήταν να πείσει τις γιαγιάδες να μην πετάνε (!) τα παλιά υφαντά, διοργανώνοντας μια έκθεση υφαντών στον χώρο του ΚΑΠΗ Πύργου όπου εργαζόταν ως κοινωνική λειτουργός.
Ύστερα ήρθε η συνεργασία με το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και συγκεκριμένα με την Αγγελική Μπαλτατζή (κοινωνιολόγο) και τη Νέλλη Τσενόγλου (λαογράφο) που κατέγραψαν την τεχνογνωσία της ύφανσης με αργαλειό και από κοινού σχεδίασαν το μουσειοπαιδαγωγικό παιχνίδι «Παίζουμε Υφαίνοντας».
Υφαντική Χουδετσίου, φωτό: Γιάννης Μακράκης
Το Μάιο του 2012 η κ. Λιναρδάκη προχώρησε σε μια ακόμα πιο σημαντική δράση: το «Πρόγραμμα εκπαίδευσης στην υφαντική τέχνη» που κινητοποίησε γιαγιάδες και νέες κοπέλες του Πύργου. Σκοπός βέβαια δεν ήταν άλλος από τη μετάδοση της γνώσης αυτής της σημαντικής λαϊκής τέχνης, από τις πιο ηλικιωμένες στις πιο νέες γυναίκες του χωριού, σε εθελοντική βάση, με απώτερο στόχο τη χρησιμοποίηση της γνώσης αυτή για επαγγελματική απασχόληση. Οι ηλικιωμένες εθελόντριες υφάντρες άρχισαν να εκπαιδεύουν άνεργες νέες γυναίκες της περιοχής. Βασικός πυρήνας ήταν ο Πύργος και στην πορεία μπήκαν και άλλα γειτονικά χωριά στον «χορό του τελάρου»: το Τεφέλι, το Μεσοχωριό, η Πραιτώρια, ο Χάρακας. Κι αργότερα, οι Αρχάνες και οι Κουνάβοι. Το πρόγραμμα έλαβε χώρα υπό την αιγίδα του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων, με αποτέλεσμα σήμερα ο αριθμός των γυναικών που έχουν περάσει από όλα τα στάδια της εκπαίδευσης να είναι 150 σε όλο τον Δήμο! «Η επανάσταση της Κουρελούς», μας λέει με περηφάνια η κ. Λιναρδάκη.
φωτό: Γιάννης Μακράκης
Οι αργαλειοί αναστήθηκαν και γλίτωσαν από τη μοίρα του καυσόξυλου, οι γυναίκες έμαθαν μια νέα-παλιά τέχνη και τα κουρέλια βρήκαν νέες χρήσεις: σε τσάντες, μαξιλάρια, σουπλά, ακόμα και καλύμματα για καθίσματα αυτοκινήτων! Οι νέες υφάντρες πλέον συναντιούνται και δουλεύουν μαζί σε κοινούς χώρους όπου έχουν στηθεί οι αργαλειοί. Θα τις συναντήσετε και θα δείτε τις δημιουργίες τους σε παζάρια (όπως Houdetsi Festival, Κυριακάτικες Υπαίθριες Αγορές Δήμου Αρχανών Αστερουσίων) και εκθέσεις (όπως Παγκόσμια Μέρα Τουρισμού). Ακόμα καλύτερα, μπορείτε να τις επισκεφτείτε στα εργαστήρια τους που είναι επισκέψιμα και ανοιχτά στο κοινό. Ζητήστε να σας δείξουν τα μυστικά του αργαλειού, και - γιατί όχι;- πειραματιστείτε κι εσείς με τα κουρέλια!
Τι μας λένε όμως οι ίδιες; Έχει αίσιο μέλλον η υφαντική στην Κρήτη; Υφίσταται πλέον το «επάγγελμα» της υφάντρας ή παραμένει ένα χόμπι γεμάτο νοσταλγία;
«Είναι μια τέχνη που απαιτεί συντονισμό “χέρια-πόδια-μάτια” ταυτόχρονα! Μας αρέσει πολύ, το αγαπάμε γι’ αυτό το συνεχίζουμε. Για μας είναι κι ένας καλός λόγος να βγαίνουμε από το σπίτι, να συναντιόμαστε» μας λέει η κ. Άννα Παπαδάκη, από την “Υφαντική Χουδετσίου”. Οι 13 γυναίκες της ομάδας, έχουν χωρίσει τις ημέρες στους αργαλειούς για να υφαίνουν, αλλά το κάνουν ως προσωπική ασχολία με σχεδόν μηδαμινό εισόδημα: «Είναι μια χρονοβόρα τέχνη που δύσκολα εκτιμάται. Ακόμη και για να κόψεις κατάλληλα τα κουρελάκια θέλει τρόπο και χρόνο» εξηγούν.
Κάποιες άλλες γυναίκες, βλέπουν στην υφαντική και μια επαγγελματική διέξοδο. Έτσι προέκυψε η Υφαντική “Μίτος” στο Χουδέτσι από την Αδαμαντία Ανθουλάκη, την Ελένη Γιαλιτάκη και τη Γεωργία Λαμπάκη. Και τον περασμένο Μάρτιο στις Αρχάνες, ξεκίνησε η “Αρετούσα ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ” από την Καναβάκη Κατερίνα και την Γενειατάκη-Κορασάνη Μαρία: “Βασικός μας στόχος είναι επίσης η εκπαίδευση. Να γίνει γνωστή η τέχνη, να έρθουν κοντά οι άνθρωποι που μοιράζονται την αγάπη για τον αργαλειό” λένε.
Υφαντές Τσάντες "Αρετούσα" Κοιν.Σ.Επ.
Μα πώς άραγε τα υφαντά, αυτή η ανεκτίμητης αξίας κληρονομιά που μας άφησαν οι μερακλούδες οι γιαγιάδες μας, πήραν την κάτω βόλτα; «Ο βασικός λόγος είναι ότι πριν από 15-20 χρόνια ήρθαν στη μόδα άλλα υφάσματα, πιο… μοντέρνα κι έτσι ανοίξαν οι νοικοκυρές τα μπαούλα και πετάξανε πολλά κεντήματα, πολλά υφαντά» μας λέει η κ. Παπαδάκη από την “Υφαντική Χουδετσίου”. Η κ. Καναβάκη συνεχίζει: «Στην Ελλάδα, μας έχει πιάσει η μεγαλομανία: αν δεν είναι μάρκα η τσάντα ή αν το χαλί δεν είναι από συγκεκριμένο μαγαζί, δεν τα θέλουμε. Μόνο κάποιος που ασχολείται με τα χειροποίητα μπορεί πραγματικά να εκτιμήσει το χρόνο που απαιτείται και γιατί τα υφαντά είναι λίγο πιο ακριβά από πράγματα του εμπορίου» . Γι’ αυτό και η «Αρετούσα» εξελίσσεται συνεχώς, αναπτύσσει την γκάμα των υφαντών της και στοχεύει στην αγορά του εξωτερικού. «Υπάρχει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ’ έξω, μας ζητάνε τα πράγματα από το εξωτερικό, τα θαυμάζουν!» προσθέτει. Η λυπηρή πραγματικότητα είναι ότι ακόμη κι αν οι τουρίστες εκτιμούν την τέχνη του αργαλειού και θα ήθελαν να αγοράσουν υφαντά από τις διακοπές τους στην Κρήτη, δύσκολα θα έβρισκαν... «Επισκεφτήκαμε όλα τα μαγαζιά με τουριστικά είδη στη Χερσόνησο και το Ηράκλειο και είχαν όλα τα ίδια ακριβώς αντικείμενα. Το “κινέζικο” και το “ινδικό” έχουν μπει τόσο στο πετσί μας που δεν υπάρχει και πολύς χώρος για το παραδοσιακό, χειροποίητο. Το θέμα είναι ότι δεν πουλάνε αυτά τα τουριστικά είδη -οι τουρίστες θέλουν κάτι διαφορετικό» μας λέει η κ. Αδαμαντία Ανθουλάκη από την ομάδα “Μίτος” στο Χουδέτσι.
Στο εργαστήρι της Υφαντικής Χουδετσίου, φωτό: Γιάννης Μακράκης
Αν σε μερικούς τα υφαντά φαίνονται “πασέ” για το σύγχρονο σπίτι και τα ταγάρια υπερβολικά βουκολικά, η επιστροφή του αργαλειού φέρνει μαζί ένα σωρό φρέσκες ιδέες. «Τρέχει συνεχώς το μυαλό! Δουλεύουμε με χρωματολόγια και πολύ μοντέρνα σχέδια. Φτιάχνουμε υφαντό χαλί με τζιν ρέλια και τώρα δοκιμάζουμε πώς να φτιάξουμε αιώρες στον αργαλειό!» αναφέρει η κ. Καναβάκη από την “Αρετούσα ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ”. «Τώρα φτιάξαμε τσάντες από δέρμα όπου πλέκουμε επάνω το υφαντό και δίνουμε νέα μορφή στην παραδοσιακή βούργια» προσθέτει η κ. Ανθουλάκη από το “Μίτο” που προσπαθεί να ανοιχτεί στην αγορά.
Κέντρο Υφαντικής Πύργου: ανοιχτά καθημερινές, πρωί – απόγευμα εκτός απόγευμα Τετάρτης. Σαββατοκύριακα μόνο κατόπιν συνεννόησης.
Κέντρο Υφαντικής Χουδετσίου: ανοιχτά καθημερινές, 9-12 το πρωί. Τηλ. 6909706114, 6936080600, yfantikihoudetsiou@gmail.com
Υφαντική «Μίτος» Χουδετσίου: κατόπιν συνεννόησης, τηλ. 6980620760
Αρετούσα – Υφαντική Τέχνη Αρχανών: ανοιχτά ώρες καταστημάτων, Άνω Αρχάνες, τηλ. 6972215523, aretousa.arxanes@yahoo.gr
«Κουρελομαζώματα – Υφαντοσκορπίσματα»
«Είμαι η ανέμη γυριστρούλα…», λέει το τραγουδάκι της κ. Λιναρδάτου και το θεατρικό κουρελοπαιχνίδι «Κουρελομαζώματα – Υφαντοσκορπίσματα» που εμπνεύστηκε η ίδια, αρχινά. Τα παιδιά μπαίνουν σε κύκλο, πετούν το ένα στο άλλο τον «μίτο» και φτιάχνουν ένα ιστό. Χωρίζονται σε ομάδες με κόκκινα, κίτρινα, μπλε, πράσινα νήματα, περνούν από διάφορους «σταθμούς», με μια στάση και στον μύθο της Αράχνης και της θεάς Αθηνάς. Στο τέλος επισκέπτονται το πλησιέστερο εργαστήρι υφαντικής για να δουν από κοντά τους αργαλειούς και να τραγουδήσουν το «Αχ αυτός ο αργαλειός σου».
Ένα βιωματικό παιχνίδι με πολλά θεατρικά στοιχεία, με μπόλικη δημιουργία (κάπου σε κάποιο από τα στάδια τα παιδιά πειραματίζονται και με αυτοσχέδιο αργαλειό), με σκοπό τη μετάδοση της υφαντικής τέχνης και κυρίως, ένα πολύ δυνατό μήνυμα ανακύκλωσης. Πολλά παιδιά έχουν παίξει τα «κουρελομαζώματα – υφαντοσκορπίσματα» τα τελευταία χρόνια σε αυλές χωριών και σε σχολεία. Πλέον, όποιο σχολείο το επιθυμεί μπορεί κατόπιν συνεννόησης με το εργαστήρι Υφαντικής Πύργου, να περάσει από εκεί είτε για το παιχνίδι ή για μια εκπαιδευτική επίσκεψη στο εργαστήρι.
Η Kurelu στον Πύργο φέρνει την παραδοσιακή Κουρελού στη σύγχρονη εποχή
Δημιουργίες Kurelu!
Η Αγγελική Γενιτσαρίδου στον Πύργο Μονοφατσίου επίσης διδάχτηκε την τέχνη από τα μαθήματα του δήμου Αρχανών Αστερουσίων και έχει ήδη περάσει από τη φάση του πειραματισμού και της δημιουργίας στο δύσκολο (για τα σύγχρονα ελληνικά δεδομένα) κατώφλι της επιχειρηματικότητας, φτιάχνοντας το brand “Kurelu”! «Είμαι αισιόδοξη!» μας λέει η Αγγελική που βοηθήθηκε στο ξεκίνημα της από το πρόγραμμα γυναικείας επιχειρηματικότητας. «Είναι νωρίς ακόμα, το να στήσεις την επιχείρηση και να βγεις στην αγορά θέλει χρόνο, δεν είναι απλό, αλλά πιστεύω ότι αν το προωθήσεις σωστά θα “περπατήσει”».
H Kurelu έχει εισάγει διάφορες καινοτομίες στην υφαντική της. Πρώτον, εισάγει την πρώτη ύλη από το εξωτερικό. Με αυτό τον τρόπο η Αγγελική έχει στη διάθεση της απίστευτη ποικιλία χρωμάτων που της επιτρέπει να δημιουργήσει όπου την πάει η φαντασία της. Ή όπου την πάνε οι ανάγκες του πελάτη: «Μπορώ να φτιάξω την κουρελού στα χρώματα που θέλει ο πελάτης για να ταιριάζει πχ με το σαλόνι του!». Και κάπως έτσι, φεύγουμε από την παραδοσιακή «κουρελού» που έφτιαχναν οι γιαγιάδες μας «από ανάγκη» όπως λέει η Αγγελική, ανάλογα με το τι κουρέλι είχαν κάθε φορά.
Πολύχρωμες α' ύλες από το εξωτερικό (Kurelu)
Η δεύτερη καινοτομία της είναι ακριβώς αυτή η διαδραστικότητα: δεν θέλει να φτιάχνει πράγματα που θα μείνουν στο ράφι… επισκέπτεται τους πελάτες της, προτείνει χρώματα και σχέδια και αν είναι μακριά, ε, υπάρχει και η τεχνολογία (skype). Η τρίτη καινοτομία της – για την οποία είναι και πολύ περήφανη – είναι μια φοβερή «πατέντα» στον μεγάλο αργαλειό που φτιάχνει τα «τριοπατήτηρα», που τελειοποιήθηκε μετά από μήνες πειραματισμών και της επιτρέπει πλέον να φτιάχνει μεγάλες κουρελούδες – χαλιά, με πλάτος 1.80μ. και μήκος όσο θέλει ο πελάτης (σημ. οι «παλιές» υφάντρες, αν ήθελαν να φτιάξουν πιο φαρδύ χαλί έπρεπε να ενώσουν ράβοντας δύο κουρελούδες). Αυτή η καινοτομία είναι κάτι μοναδικό στην Ελλάδα και πολύ πολύ ιδιαίτερο. Γι’αυτό η Αγγελική ρίχνει εκεί όλο το βάρος της με σκοπό να αναμείξει και διαφορετικά υλικά για να φτιάξει πρωτότυπα σχέδια!
Επόμενο βήμα: η δημιουργία ιστοσελίδας για να παρουσιάζει τη δουλειά της και σε δεύτερο χρόνο, e-shop. Την Αγγελική μπορείτε να βρείτε στα τηλ. 2893023094, 6979732924 και στο info@kurelu.gr. Αν βρεθείτε στον Πύργο, επισκεφτείτε τη στο εργαστήριο της. Εκεί βρίσκεται τα πρωινά – αλλά κατόπιν συνεννόησης θα την βρείτε και τα απογεύματα!
Η βραβευμένη Ελένη Κουιδή από την Αργυρούπολη
To εντυπωσιακό εργαστήρι της Ελένης Κουιδή στην Αργυρούπολη
Αφήνοντας πίσω τον Δήμο Αρχανών Αστερουσίων και το νομό Ηρακλείου, πάμε στην Αργυρούπολη, στο νομό Ρεθύμνου, όπου έχει το εργαστήρι της μια σπουδαία νέα υφάντρα, η κ. Ελένη Κουιδή. Της έχει απονεμηθεί το 1ο βραβείο του διαγωνισμού “Handicraftour” για τις καινοτομίες και την επιχειρηματική της δράση. Οι δημιουργίες της γίνονται ανάρπαστες στο etsy.com ενώ προσεχώς θα υπάρχει online και το προσωπικό της ηλεκτρονικό κατάστημα. Στο facebook θα την βρείτε με την ονομασία LOOMhandmade.
Ο αργαλειός υπήρχε στην «παράδοση» των γυναικών της οικογένειας σας ή είσαστε η πρώτη που ασχολήθηκε;
Είμαι η πρώτη από την οικογένεια που ασχολήθηκε επαγγελματικά με τον αργαλειό Στην παράδοση των γυναικών της οικογένειας υπήρχε ο αργαλειός σαν αναγκαίο εργαλείο για την κατασκευή του απαραίτητου οικιακού εξοπλισμού. Είμαι τυχερή που έχω μερικά υφαντά από τη γιαγιά μου και τη μητέρα μου (πραγματικά αριστουργήματα) που είναι εκτεθειμένα στο εργαστήριο μου.
Πώς πήρατε την απόφαση να ασχοληθείτε με μια «ξεχασμένη» τέχνη; Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε;
Την απόφαση να ασχοληθώ με την υφαντική την πήρα μετά από σεμινάριο που παρακολούθησα το 1995 στο ΚΕΓΕ Ρεθύμνου. Δασκάλα μου ήταν η κ. Κατερίνα Κορρέ, ένα άτομο με υψηλή αισθητική και καλλιέργεια και φυσικά άριστη γνώστης του αντικειμένου. Με γοήτευσε η όλη διαδικασία από το στήσιμο (διάσιμο, μιτοχτένιασμα) μέχρι το τελικό αποτέλεσμα (υφαντό ύφασμα) και η αίσθηση της ταύτισης μου με γυναίκες που ανά τους αιώνες, από τους πρωτόγονους αργαλειούς μέχρι τους σημερινούς, πάλευαν με τις κλωστές και δημιουργούσαν.
Πώς καταφέρνετε να φτιάξετε κάτι σύγχρονο (μια τσάντα που θα κρατήσει μια νέα γυναίκα, μια κουρελού που θα μπει σε ένα μοντέρνο σπίτι) με την παραδοσιακή τεχνική του αργαλειού; Πόσο εύκολο είναι και τι χρειάζεται για να το πετύχει κανείς;
Η φαντασία είναι βασικό εφόδιο για να εξελίξεις κάτι και να το προσαρμόσεις στα σύγχρονα δεδομένα. Πιστεύω λοιπόν ότι η φαντασία και η ανάγκη μου να δημιουργήσω κάτι προσιτό, τόσο οικονομικά όσο και αισθητικά, με οδήγησε στο να κατασκευάσω προϊόντα όπως τσάντες ,κουρελούδες, μαξιλάρια, κοσμήματα κ.α.
Δημιουργίες της Ελένης Κουιδή
Πόσο δύσκολο είναι να βρείτε την πρώτη ύλη;
Η πρώτη ύλη είναι πια δύσκολο να βρεθεί. Τα κλωστήρια στην Ελλάδα ανήκουν πια στο παρελθόν, αν και τελευταία γίνεται προσπάθεια από ευαισθητοποιημένα άτομα μέσω Ευρωπαϊκών προγραμμάτων (όπως μια ομάδα κτηνοτρόφων στη Βόρεια Ελλάδα που δημιούργησε μονάδα επεξεργασίας μαλλιού) για αξιοποίηση του μαλλιού του προβάτου που οι κτηνοτρόφοι σήμερα -αν είναι δυνατόν!- το πετάνε στα σκουπίδια. Κατά την άποψη μου ευθύνη έχει η πολιτεία για την ευτέλεια τιμών των κτηνοτροφικών και γενικά των αγροτικών προϊόντων, αποτέλεσμα της ανύπαρκτης αγροτικής πολιτικής.
Πώς ερμηνεύετε την αναβίωση του αργαλειού τα τελευταία χρόνια; Γιατί γυρνάμε πίσω σε παραδοσιακές τεχνικές την εποχή της απόλυτης επανάστασης της τεχνολογίας;
Η ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου, μέσα από την κρίσιμη περίοδο που διανύουμε, τον οδηγεί νομίζω σε αναζήτηση αξιών του παρελθόντος και, κατ’ επέκταση, σε αναβίωση ξεχασμένων τεχνών και παραδοσιακών τεχνικών. Όλο αυτό λειτουργεί σαν σανίδα σωτηρίας και επιβίωσης για κάποιους ανθρώπους εν καιρώ κρίσης.
Ποια η ανταπόκριση του κοινού (Ελλήνων και μη) στις δημιουργίες σας;
Τα προϊόντα μας δεν απευθύνονται στο μέσο τουρίστα, αλλά γενικά η ανταπόκριση είναι παραπάνω από ενθαρρυντική για να μας δώσει την ώθηση και το κουράγιο να συνεχίσουμε την προσπάθεια μας. Τα προϊόντα μας τα χαρακτηρίζει η μοναδικότητα, (κάθε κομμάτι είναι διαφορετικό από το άλλο), έχουν την επωνυμία “LOOM” και κάποια από αυτά έχουν αναρτηθεί στο www.etsy.com (αναζήτηση loommade).
Ποια τα σχέδια σας για το μέλλον;
Στα μελλοντικά μας σχέδια είναι άμεσα η δημιουργία ιστοσελίδας και η αναζήτηση νέων αγορών με νέα προϊόντα και νέες ιδέες.
~~~ --- ~~~
Η εικόνα της γιαγιάς στον αργαλειό είναι πλέον αν όχι ανύπαρκτη, τουλάχιστον νοσταλγική. Όχι επειδή «τότε ήταν καλύτερα» αλλά επειδή ήταν μια εποχή όπου η ποιότητα υπερτερούσε της ποσότητας, όπου ό,τι χαλούσε το επισκευάζαμε και ζούσε άλλα τόσα χρόνια, όπου τα «χέρια έπιαναν» και ήξεραν καλά τι να κάνουν με ένα σωρό από ακατέργαστο μαλλί. Σήμερα, ο μύθος του «ό,τι είναι βιομηχανικό είναι και ανώτερο» έχει αρχίσει να ξεφτίζει και βλέπουμε ξανά το «χειροποίητο» με άλλο μάτι. Επιπλέον, βιώνουμε μια «κρίση» που μας βάζει να αναθεωρήσουμε τις καταναλωτικές μας συνήθειες.
Σε αυτή την εποχή λοιπόν, η λέξη «αργαλειός» μπορεί να μπει στην ίδια πρόταση με τις λέξεις design, e-shop και social media. Όπως ακριβώς μπαίνει το tablet στην ωραιότατη υφαντή του θήκη…